نوروز نمادی از تجدد و شروع دوباره است؛ روزی که تجلیل و عدم تجلیل از آن مخالفان و موافقان زیادی در داخل کشور دارد. طرفداران در میان عوام با دستان خالی، مخالفان میان مقامها که انگیزهای برای تجلیل از آن ندارند. وزارت تحصیلات عالی روز نوروز را با گرفتن امتحان از دانشجویان در دانشگاهها جایگزین کرد. مسوولان در وزارت اطلاعات و فرهنگ هم گفتند که تجلیل رسمی از این روز در کار نیست. گذشته از این، مردم هم با وضعیت اسفبار اقتصادی رمقی برای تجلیل از این روز ندارند. با این حال، اما آیا میشود رسم نیاکان خود را ترک کرد و با دل باز هرچند دست خالی به پیشواز بهار نو نرفت؟ آیا میتوان گفت که نوروز در زادگاهش غریبتر شده است؟
کارشناسان فرهنگی میگویند که نوروز یادگار گذشتهگان است و خواه ناخواه، مردم از آن تجلیل میکنند. نوروز بهعنوان روز نخست سال و نمادی از شروع دوباره و نو، همهساله در کشورهای زیادی از جمله افغانستان تجلیل میشود. کشورهایی که این روز را گرامی میدارند، به نام کشورهای «حوزه نوروز» یاد میشوند، اما امسال در پی تحولات اخیر نوروز بیشتر از هر وقت دیگر بیرنگ است؛ نوروزی که زیر سایه تحولات سیاسی، فقر روزافزون و مشکلات اقتصادی رنگ باخته است. در همین حال، نشانههایی از انکار این روز بهعنوان روز فرهنگی مردم در بعضی از ساحات کشور دیده و احساس میشود. دانشجویان در ولایتهای کابل، بلخ، کندز و بغلان میگویند که آنان در این روز خلاف سالهای گذشته رخصت نیستند و به آنان گفته شده است که این روز جنبه دینی ندارد و نیاز نیست از آن تجلیل شود. نسخههایی از تقسیماوقات رسمی در دانشگاهها نشان میدهد که این روز در حالی که بهعنوان روز رخصتی در تقویم شمسی افغانستان سالها ثبت بود، رخصتی نیست و دانشجویان در این روز باید امتحان بدهند.
دانشجویان در حسرت تجلیل از نوروز
عصمتالله عظیمی، دانشجوی دانشگاه بلخ، میگوید با آنکه دوست دارد نوروز را در رخصتی و اشتراک در جشن سپری کند، اما مسوولان دانشگاه از آنان خواستهاند که در این روز به دانشگاه رفته و امتحان بدهند. عظیمی از این رویکرد وزارت تحصیلات عالی در برابر یک روز فرهنگی، ملی و جهانی، بهشدت انتقاد کرد و گفت که حذف یک روز نمادین و یادگار گذشتهگان، کار پسندیدهای نیست.
مقتدر توانا، دانشجوی دانشگاه پولیتخنیک کابل، گفت که این روز به خاطر جنبه دینی نداشتن آن، از جمع روزهای رخصتی و ملی برداشته شده است و آنان نیز در این روز ساعت درسی دارند.
در همین حال شماری از دانشجویان در کندز، بغلان و دیگر دانشگاههای کشور از این رویکرد وزارت تحصیلات عالی در قبال نوروز بهشدت انتقاد میکنند و میگویند که باید به روزهای فرهنگی کشور احترام گذاشته شود.
بازار کساد نوروزی؛ دست خریدار و فروشنده خالی است
شهر مزار شریف مثل گذشتهها تزیین شده است، اما خلاف سالهای گذشته، شبهایش ساکت و بیجنبوجوش است. شیرینیفروشیها بازند، اما خریداری نیست. انگار کام تلخ مردم دیری است که مزه قند پشمک را از یاد برده است. اکنون مردم بیش از اینکه دنبال شیرینی بروند، دنبال بوی نان از نانواییهای شهرند. آنان از یاد بردهاند که چه وقت طعم حلوای مغزی مزارشریف را چشیده بودند.
جمعهگل، دکاندار در شهر مزار شریف، با شکایت از وضعیت بازار بهویژه در نوروز، گفت که زندهگی و روزگار به کام مردم تلخ شده است، کار نیست، پول نیست و وضع مردم خراب است. وی افزود: «همهساله در روزهای نوروز مهمانان خارجی از کشورهای مختلف و از ولایتهای مختلف به مزارشریف میآمدند و خیلی بیروبار میبود، اما حالا شهر مزارشریف خالی است، سرکها خالی و جادهها خالی است، خرید و فروش نیست.»
از سویی هم، مسیر کابلـبلخ که پیش از این در آستانه و جریان جشن نوروز پرجنبوجوش بود، اکنون خلوت شده است. محمدنسیم، دکاندار در مسیر شاهراه سالنگ، گفت که وضعیت بد اقتصادی و محدودیتهای وضع شده بر نوروز از جمله دلایل کم شدن «زایران دیار مولا علی» است. به گفته وی، در گذشته پنج روز پیش از نوروز مردم از ولایات دیگر مسیر سالنگ شمالی را طی میکردند و به مزار شریف میرفتند و حتا ریاست حفظ و مراقبت سالنگها، رفتوآمد موترهای باربری را به دلیل ازدحام بیش از حد زایران، متوقف میکرد.
نوروز در سرزمین بودا (بامیان) نیز غریب شده است. مسوولان محلی اجازه «جهنده بالا» در زیارت «میرهاشم» در بامیان را به مردم ندادهاند.
مسوولان: تجلیل رسمی از نوروز در کار نیست
در همین حال، به دنبال خواستهای مردم برای تجلیل از نوروز در نخستین سال تحولات و در نخستین سال قرن، مسوولان در وزارت اطلاعات فرهنگ گفتند که تجلیل رسمی از این روز در کار نیست. ذبیحالله مجاهد، معین وزارت اطلاعات و فرهنگ و سخنگوی حکومت سرپرست، گفته است که با مردم برای تجلیل از نوروز کاری ندارند، اما تجلیل رسمی از این روز در کار نیست. وی اما در مورد چرایی این مساله چیزی نگفته، اما احتمالاً پای دیدگاه دینی به نوروز از دلایل اتخاذ این موضع است.
بخواهیم نخواهیم، مردم نوروز را پاس میدارند
محمدجعفر راستین، فعال فرهنگی و از مسوولان وزارت اطلاعات و فرهنگ حکومت پیشین، به روزنامه 8صبح گفت که نوروز بهعنوان نمادی از تجدد و آغاز نو، یک جشن فراملی و فرازبانی است و بخواهیم یا نخواهیم، مردم حوزه نوروز بهطور رسمی و غیررسمی حتا میان اعضای خانوادهشان هم که شده، از آن تجلیل میکنند. اگرچه راستین نوروزستیزی را برگرفته از دیدگاه محدود حاکمان فعلی افغانستان میداند، اما میافزاید که اگر مسوولان هوشمندانه حرکت کنند و نشان بدهند که وابسته به گرایشهای قومی و مذهبی نیستند، نباید با آیینهای بومی و ارزشهای فرهنگی بهویژه ارزشهای مرتبط با زبان فارسی سر دشمنی بگیرند.
با این حال اما مردم در برابر مناسبتهای فرهنگی کشورشان زمانی که با محدودیت مواجه میشوند، چه مسوولیت دارند؟ راستین تاکید کرد: «رسالت مردم به خاطر اینکه پیام نوروز را زنده نگهدارند، این است که باید به تجلیل گسترده نوروز در سطح خانوادهها و اجتماعات کوچک بپردازند.» به باور راستین، ممکن عملکردهای مسوولان در سطح حکومت و برگزاری نشستهای رسمی در تجلیل از نوروز تأثیر بگذارد، اما مردم به لحاظ فرهنگی بهشکل وسیع این روز را گرامی میدارند.
این فعال فرهنگی یادآور شد که عملکرد مسوولان در قبال نوروز نهتنها در مغایرت با ارزشهای فرهنگی است، بلکه در منافات با زندهگی و حیات انسانی نیز قرار دارد.
اینهمه در حالی است که شماری از باشندهگان کشور بهویژه عالمان دین با تجلیل از نوروز به دلیل غیردینی بودن آن، مخالفت میورزند. در حالی که شماری دیگر میگویند دین و فرهنگ بهگونه کاملاً مجزا است و نباید این دو با هم مختلط شوند. هرچند از سال نو، بهعنوان نماد شروع دوباره و تکامل طبیعت، در کشورهای حوزه نوروز به شمول ایران، تاجیکستان، امریکا، عراق، هند، اوزبیکستان، آذربایجان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، آلبانیا، ترکیه، ترکمنستان، سوریه، گرجستان، پاکستان و مقدونیه شمالی، تجلیل میشود، اما این روز در زادگاهش افغانستان، در غربت به سر میبرد؛ غربتی که ناشی از فقر، محدودیت و مسوولان بیانگیزه به نوروز و نیز تقابل دیدگاه است.