شماری از فعالان مدنی و فرهنگی با حضور در نشستی خبری در هرات، از حکومت خواستند اجازه ندهد میراث فرهنگی کشور توسط کشورهای دیگر مصادره شود. آنان خواهان ثبت مشترک هنرهای مینیاتور و خوشنویسی به عنوان میراث مشترک کشورهای منطقه، در سازمان علمی فرهنگی، هنری ملل متحد شدند.
فعالان فرهنگی برای پیشگیری از مصادره داشتههای فرهنگی کشور از سوی دیگر کشورها، از حکومت افغانستان میخواهند داشتههای فرهنگی و هنری کشور را در گام نخست ثبت ملی کرده و سپس در نهادهای جهانی ثبت کند.
در حالی که در این نشست دادخواهی هیچ یک از مقامهای اداره محلی و مسوولان فرهنگی هرات اشتراک نکرده بودند، آگاهان امور فرهنگی، بیپروایی حکومت در رسیدهگی به مسایل فرهنگی را نگرانکننده دانسته و هشدار میدهند، تداوم این روند سبب نابودی اصالتهای فرهنگی خواهد شد.
دادخواهی برای داشتههای فرهنگی
فعالان مدنی، نهادهای فرهنگی، هنری و رسانهای در هرات، از بیپروایی حکومت در برابر فرهنگ و هنر نگران هستند. آنان ترس دارند که مبادا داشتههای فرهنگی افغانستان از جمله «خوشنویسی و مینیاتور» به نام دیگر کشورها، در سازمان ملل ثبت شود.
داوود عرفان، مسوول دفتر ولایتی انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان در هرات، به روزنامه ۸صبح میگوید برگزاری این نشست خبری، نخستین اقدام برای دادخواهی در زمینهی ثبت مشترک مینیاتور و خوشنویسی به عنوان میراث مشترک کشورهای منطقه در سازمان «یونسکو» میباشد و در گامهای بعدی نمایندهگان پارلمان نیز با آن همسو میشوند.
از دید وی، حکومت افغانستان باید با پیگیری قضیه از مجراهای دیپلماتیک، اجازه ندهد که میراث فرهنگی کشور، به نام سایر کشورها ثبت شود. او افزود، نشست خبری و دادخواهی در حوض تاریخی چهارسوق، بنایی که توسط حسن خان شاملو، از خوشنویسان پُرآوازه هراتی بنا شده برگزار شد، تا اهمیت هنر و مسایل فرهنگی نشان داده شود.
برخی اعضای شورای ولایتی هرات، که در این نشست حضور داشتند، با گلایه از کمتوجهی حکومت به مسایل فرهنگی، مشکلات سیاسی و امنیتی و بیعلاقهگی دولتمردان به حوزه فرهنگ و هنر را، تهدیدی بزرگ برای نابودی اصالت فرهنگی کشور میدانند. نوراحمد حیدری، عضو این شورا، از حکومت و نهادهای مسوول فرهنگی میخواهد برای پاسداری و حفاظت از میراث فرهنگی و هنری کشور، تلاش بیشتری به خرج دهند.
فرزندان ناخلف بهزاد
هرات زمانی بزرگترین مرکز فرهنگی خراسان قدیم بود، شهری که هنر مینیاتور از آن به شهرهای دیگر همچون، اصفهان و تبریز رسید. استاد کمالالدین بهزاد، از مشهورترین هنرمندانی بود که مینیاتور در زمان او، به اوج شکوهش رسید.
عبدالقادر رحیمی، آگاه امور فرهنگی، باور دارد، نسلهای پس از بهزاد، میراثداران خوبی برای او نبودند و فرزندان ناخلف بهزاد هستند. آقای رحیمی میافزاید، اگر امروز برای حفظ میراث فرهنگی کاری نشود، فردا ممکن است خیلی دیر باشد و راهی برای نجات میراث فرهنگی و هنری باقی نماند.
افزون بر هنر مینیاتور، از دید بسیاری هرات روزگاری گهواره هنر خوشنویسی بود و هنرمندان نامداری مانند میرعلی هروی، در این شهر، خوشنویسی را به تکامل رساندند و نمونههای خط هنرمندان هراتی به مرزهای کشورهای عربی رسید.
استاد عبدالجلیل توانا، از خوشنویسان پیشکسوت هراتی بر این عقیده است، در اوضاعی که حکومت برای پشتیبانی از فرهنگ اقدام موثر و چشمگیری انجام نداده، هنرمندان با دست و جیب خالی نمیتوانند برای رشد حوزههای گوناگون فرهنگی و هنری کاری کنند.
خوشنویسان هراتی، بیم آن را دارند که به دنبال بیپروایی نهادهای مسوول و حکومت افغانستان در برابر هنر و فرهنگ، در اوضاعی که فناوری و دنیای دیجیتال بخش بزرگی از زندهگی مردم را قبضه کرده، سالها بعد کسی نداند هرات خاستگاه خوشنویسی بود و کشورهای پیرامون، مانند ایران و ترکیه، این هنر را با نام خودشان یکی کنند.
میراث فرهنگی ثبت مشترک شود
طی سالیان گذشته که تمام هموغم حکومتهای افغانستان، مدیریت جنگ و تنشهای سیاسی بود، در کشورهایی مانند ایران و ترکیه، تلاشهای چشمگیری برای حراست از میراث فرهنگی انجام شد و در مواردی میراث مشترک کشورهای منطقه، به نام یکی از این کشورها به جهانیان معرفی شد.
چندی پیش، اقدام ترکیه برای ثبت مولانا جلالالدین محمد بلخی، به نام این کشور، اعتراض حکومتهای ایران و افغانستان را به دنبال داشت، ایران و افغانستان در اعتراض رسمی به سازمان ملل متحد، مولانای بلخ را جزء داشتههای فرهنگی خودشان عنوان کردند.
از دید فعالان فرهنگی در افغانستان، بهترین راه برای حفاظت از داشتههای فرهنگی کشورهای منطقه، ثبت مشترک آن در نهادهای فرهنگی جهانی است. یعنی میراث فرهنگی، میان کشورهای مدعی به گونهی مشترک ثبت جهانی شود.
فعالان فرهنگی هرات، چندی پیش با حضور در نشستی خبری، از تلاش ایران برای ثبت جهانی ساز «دوتار» به نام این کشور انتقاد کرده و خواهان ثبت مشترک این آلهی موسیقی شدند. اکنون هم آنان خواستهی مشابهی در مورد خوشنویسی و مینیاتوری دارند.
نهادهایی که دادخواهی برای ثبت مشترک میراث فرهنگی منطقه در سازمانهای جهانی را آغاز کردهاند، به نتایج مثبت این اقدامشان خوشبین هستند و بیتوجهی در برابر «مصادره» داشتههای فرهنگی کشور را، جفایی بزرگ در حق هنر و هنرمندان دیروز، امروز و فردا میدانند.