محمد آصف فکرت هروی، پس از سالها فعالیت فرهنگی و ادبی در دیار غربت جان سپرد و چشم از جهان فروبست. بسیاری از فرهنگیان عقیده دارند که او از ستونهای مستحکم فرهنگ و ادب افغانستان است. بزرگ مرد بیادعا که بخش زیادی از زندهگیاش را در گوشه تنهایی سرگرم پژوهش در حوزههای فرهنگ، ادبیات، تاریخ، ترجمه و اندیشه بود.
شماری از فعالان فرهنگی باور دارند که فکرت هروی، فرد اول افغانستان در «حوزه ترجمه» بود و با وفات او، یکی از چراغهای دانش در عرصه اندیشه کشور خاموش شد و شایسته بود برای ستایش شخصیت او، پس از وفاتش، در افغانستان «عزای عمومی» اعلام میشد.
فکرت هروی، با آنکه چندین اثر ارزشمند در حوزه فرهنگ، تاریخ و ادبیات نگاشته بود، انسان متواضع و بیادعا بود. همین بیادعا بودن سبب شده بود بسیاری پس از نشر خبر وفات فکرت هروی، با شخصیت و آثارش آشنا شوند.
نشر خبر وفات محمد آصف فکرت هروی، واکنشهای زیادی را در پی داشته است. از فرهنگیان و استادان دانشگاه در افغانستان گرفته تا پژوهشگران و اندیشمندان فارسیزبان در کشور ایران، پیامهای زیادی به مناسبت وفات او نگاشته و شخصیت علمیاش را ستایش کردهاند.
داکتر داوود عرفان، استاد دانشگاه و فعال فرهنگی، در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که فکرت از جمله چهرههای علمی بود که در زمان حکومت ظاهرشاه، شاه سابق افغانستان، ظهور کرد و از جمله اندیشمندان و چهرههای علمی برتر کشور است.
به گفته او، فکرت هروی، افزون بر کارنامه علمی درخشان در افغانستان، یکی از افرادی است که در ایران در کنار مایل هروی، «مدخلهای مهمی از دالرةالمعارف اسلامی» را کار کرد و تالیفهای بسیار جدی در حوزههای گوناگون داشت.
از دید داکتر داوود عرفان، افغانستان یکی از «گوهرهای درخشان» ادبیات، تاریخ، ترجمه و اندیشه خود را از دست داد و برای ستایش از جایگاه ویژه علمی فکرت هروی، باید پس از وفات او در افغانستان «عزای عمومی» اعلام میشد؛ اما افغانستان سرزمینی است که افراد پس از مرگ شناخته میشوند.
داکتر خلیلالله افضلی، مدیر موسسه پژوهشی بایسنغر، در مطلبی در مورد محمد آصف فکرت هروی نگاشته است که «هرات و زبان فارسی مرد بزرگی را از دست داد.» از دید او، محمد آصف فکرت هروی، مردی بود که همه عمر را بیادعا در تحقیق و پژوهش و تالیف و ترجمه به سر برد.
او باور دارد که فکرت هروی، «فرد اول ترجمه افغانستان» در دهههای 60 تا 80 خورشیدی است. فکرت هروی، راجع به ادبیات و فرهنگ و فولکلور زادگاهش (هرات) دهها مقاله در کابل و بعدها در مشهد و تهران نوشته است.
روایت افرادی که با فکرت هروی آشنایی داشتند، این است که او شخص متواضع، آرام و گوشهگیر بود و بیشتر تمایل داشت وقت خود را صرف تحقیق و پژوهش کند. داکتر خلیلالله افضلی، در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که یک دانشمند و محقق باید متواضع باشد و فرد عالم و باسواد از غرور تکبر دوری میکند.
نقیبالله آروین، شاعر و فعال فرهنگی، در مطلبی نگاشته است که محمد آصف فکرت، یک گنج برجا گذاشت، کتابهای تالیف و ترجمه او یک کتابخانه است. او فرهنگ «فارسی هروی» را به سفارش دانشگاه فردوسی تالیف کرد که کاری یگانه و ماندگار است؛ مجموعه «لندی پشتو» را برای نخستینبار در ایران ترجمه و منتشر کرد.
آقای آروین در ادامه مطلب خود نگاشته است که فکرت هروی، کتابهایی مانند «افغانان، جای، نژاد و مردم» را از انگلیسی به فارسی برگرداند که هرکدام منبع معتبر برای امروز و فردا است. مرد متواضع، آرام و بیادعا. سالها در آپارتمان کوچک «پژوهشکده آستان قدس رضوی» در سکوت نوشت و منتشر کرد و هیچ ادعایی نداشت.
عبدالله فیض، فعال فرهنگی، با نشر مطلبی نگاشته است که فکرت هروی، در رادیو، مطبوعات و اکادمی علوم افغانستان خدمت کرد و سپس در ایران فهرستنگار کتابخانه خطی آستان قدس، عضو علمی، ویراستار و مولف در دایرةالمعارف بزرگ اسلام و محقق و مولف در بنیاد پژوهشهای اسلامی بود.
محمد آصف فکرت هروی در سال ۱۳۲۵ در هرات چشم به جهان گشود و در زادگاهش تعلیمات ابتدایی را در مکتب موفق و ثانوی را در لیسه سلطان غیاثالدین غوری گذراند. او لیسانس زبان و ادبیات فارسی دری را از دانشگاه کابل و فوقلیسانس روزنامهنگاری را از دانشگاهی در هند به دست آورد.
فکرت هروی در جریان سالها فعالیت و پژوهش در حوزههای فرهنگ، ادبیات، تاریخ و ترجمه چندین کتاب ارزشمند ترجمه و تالیف کرد که از دید فعالان فرهنگی «کتاب فارسی هروی»، پیراسته تاریخنامه هرات، عینالوقایع و مناجات و گفتار پیر هرات، مهمترین آثار وی پنداشته میشود.
فهرست برخی آثار محمد آصف فکرت هروی
شماره | نام کتاب | انتشارات | سال چاپ | تعداد صفحه |
1 | مناجات و گفتار پیر هرات | کابل، انتشارات بیهقی | ۱۳۵۶ ش | ۲۱۶ ص |
2 | فهرست نسخ خطی قرآنهای مترجم | مشهد، آستان قدس رضوی | ۱۳۶۳ ش | ۴۷۹ ص |
3 | گزارش سفارت کابل/سفرنامه سید ابوالحسن قندهاری | تهران موقوفات داکتر محمود افشار | ۱۳۶۸ ش | ۱۲۸ ص |
4 | مقدمهای بر فقه شیعه/ترجمه انگلیسی | مشهد، پژوهشهای اسلامی | ۱۳۶۸ ش | ۴۴۸ ص |
5 | فهرست الفبایی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی | مشهد، آستان قدس | ۱۳۶۹ ش | ۹۴۸ ص |
6 | عینالوقایع/تاریخ افغانستان در سالهای ۱۲۰۷ – ۱۳۲۴، تالیف محمد یوسف ریاضی | تهران، موقوفات داکتر محمود افشار | ۱۳۶۹ ش | ۲۸۶ ص |
7 | آکام المرجان فی ذکر مدائنالمشهورة فی کلِّ مکان متن جغرافیایی سده چهارم هجری، تالیف اسحاق بن حسین منجّم، ترجمه از عربی | مشهد | ۱۳۷۰ ش | ۱۵۲ ص |
8 | کرسینشینان کابل، احوال دولتمردان افغانستان در روزگار امیر امانالله خان، نوشته سید مهدی فرخ، با مقدمه و حواشی | تهران، پژوهشهای فرهنگی | ۱۳۷۰ ش | ۳۲۱ ص |
9 | عینالوقایع، نوشته محمد یوسف ریاضی
|
تهران، موقوفات داکتر محمود افشار | ۱۳۷۲ ش | ۱۸۱ ص |
10 | کتابشناسی جهانی ترجمهها و تفسیرهای چاپی قرآن مجید به 65 زبان، ترجمه و نگارش | مشهد، پژوهشهای اسلامی | ۱۳۷۳ ش | ۳۵۹ ص |
11 | مصنّفات شیعه، ترجمه و تلخیص الذریعه فی تصانیف الشیعة، تالیف شیخ آقا بزرگ تهرانی | مشهد، پژوهشهای اسلامی | ۱۳۷۲–۱۳۷۶ ش | ۵۰۰ ص |
12 | افغانان: جای، فرهنگ، نژاد، ترجمه An Account of the Kingdom of Kabul ، از مونت استوارت الفنستون | مشهد، پژوهشهای اسلامی | ۱۳۷۶ ش | ۶۵۰ ص |
13 | فارسی هروی – زبان گفتاری هرات | مشهد، دانشگاه فردوسی | ۱۳۷۶ ش | ۳۲۳ ص |
14 | لغات زبان گفتاری هرات | کابل، انتشارات بیهقی | ۱۳۵۶ ش | ۱۸۸ ص |
15 | واژهنامه همزبانان | تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی | ۱۳۷۶ ش | ۴۰ ص |
16 | خط کوفی | تهران، کیان کتاب | ۱۳۷۷ش | ۶۴ قطعه – با شرح و مقدمه |
17 | نکهت خاک رهیار – دفتر شعر | مشهد | ۱۳۷۹ ش | ۶۴ ص |
18 | نسیم شیدایی – دفتر شعر | هرات | ۱۳۸۰ ش | ۱۱۸ ص |
19 | اخلاص عمل – ترجمه منظوم صدوده کلام امام علی | مشهد، پژوهشهای اسلامی | ۱۳۷۹ ش | ۱۲۶ ص |
20 | میخ اول بر تابوت استعمار، ترجمه The Afghan Connection – نوشته جرج پاتنجر | مشهد، خراسان شناسی | ۱۳۷۹ ش | ۲۷۶ ص |
21 | لندی – ترانههای مردمی پشتو | مشهد، نشر هشتم | ۱۳۸۰ ش | ۱۸۳ ص |
22 | پیراسته تاریخنامه هرات، تالیف سیفی هروی | تهران، موقوفات داکتر محمود افشار | ۱۳۸۱ ش | ۱۹۹ ص |
23 | افغانستان – سویس آسیا، سفرنامه علی اصغر حکمت | کیان کتاب/تاریخنامه هرات | ||
24 | تاریخنامه هرات «تصحیح مجدد» | |||
25 | پشت دروازه هند | هنگام خدمت در بنیاد پژوهشهای اسلامی تالیف شده | ||
26 | لهجه بلخ و دریافت بهتر سخن مولانا | تهران، انتشارات عرفان | 1392 ش | |
27 | یادداشتهای تاریخی منشی محمد عظیم |
فکرت هروی، از دوستان نزدیک داکتر محمدعلی اسلامی ندوشن بود. اسلامی ندوشن، نویسنده، شاعر، مترجم و منتقد ایرانی بود که چند روز پیش به تاریخ پنجم ثور سال 1401 خورشیدی در کانادا وفات کرد. فکرت هروی نیز چند روز پس از وفات دوست قدیمیاش، در هفتم ثور سال 1401 پس از چند سال بیماری درگذشت.