منار جام در ولایت غور، دومین سازهی بزرگ خشتی جهان پس از قطب منار هند، این روزها وضعیت مناسبی ندارد. برخی مناطق اطراف این بنای باستانی، به میدان نبرد میان حکومت و طالبان بدل شده و جاری شدن سیلاب نیز آن را تهدید میکند.
به روایت برخی فعالان رسانهای در غور، اطلاعات موثق نشان میدهد، طالبان قصد دارند با تصرف منطقهی جام ولسوالی شهرک غور، برای به دست آوردن اشیای عتیقه، اطراف منار را کندنکاری کنند.
کنشگران مدنی و مسوولان ریاست اطلاعات و فرهنگ غور نیز، نگران تخریب این آبده باستانی از سوی طالبان هستند. خبرهای رسیده از ولایت غور حکایت دارد، طالبان برخی تجهیزات را برای کندنکاری و یافتن اشیای قدیمی، به نزدیکی منطقهی جام انتقال دادهاند.
مناطق «دره تخت و کمنج» در بزرگراه غور – هرات، به تازهگی از سوی طالبان تصرف شد و منار جام، در 20 کیلومتری این مناطق موقعیت دارد. از دید اداره محلی غور، خطر تخریب منار از سوی طالبان وجود ندارد و آنان نگران جاری شدن سیلاب هستند.
منار جام را نجات دهید
همین یکسال پیش بود که جاری شدن سیلاب در اطراف منار جام ولایت غور، این سازهی عظیم خشتی را سر زبانها انداخت. هنگام وقوع سیلاب، فعالان فرهنگی و ساکنان غور، از بیم تخریب این بنای باستانی، دست به دامن حکومت شدند، تا اجازه ندهد قامت رسای منار، مقابل چشمشان بر زمین افتد.
منار جام غور، پس از قطب منار در دهلی، بلندترین سازه خشتی جهان محسوب میشود و از معدود آثار تاریخی ثبت شده افغانستان، در یونسکو است، اما بررسی کارشناسان فنی نشان میدهد، خطر تخریب، این بنای باستانی را تهدید میکند.
هنگام وقوع سیلاب، مناطق اطراف منار از دسترس حکومت خارج بود و طالبان بر «دره جام» تسلط داشتند. از همین سبب حکومت نتوانست گامی برای نجات منار، سدکردن سیلاب و انحراف مسیر آب بردارد.
زمستان سال گذشته، عملیات بزرگی از سوی نیروهای امنیتی برای پاکسازی بزرگراه غور – هرات از وجود طالبان آغاز و مناطق گوناگون این مسیر راهبردی، پس از نُه سال به دست حکومت افتاد.
پاکسازی بزرگراه غور – هرات از وجود طالبان، زمینهی دسترسی حکومت به دره جام را فراهم کرد. پیش از آن، راه رسیدن به منار جام، استفاده از طریق چرخبالهای نظامی ارتش بود.
به تازهگی مناطق دره تخت و کمنج باری دیگر از سوی طالبان تصرف شد. احتمال آغاز درگیری میان نیروهای امنیتی و طالبان در نزدیکی دره جام و نیز احتمال تصرف دره جام از سوی طالبان، نگرانیها از تخریب منار را افزایش داده است.
خبرهای رسیده از ولایت غور حکایت دارد، که صدها جنگجوی محلی طالبان، برای حملهای بزرگ و تصرف دره جام آمادهگی گرفتهاند و احتمال سقوط دره جام به دست آنان، بسیار زیاد است.
نگرانی غارت اشیای باستانی
برخی فعالان رسانهای در ولایت غور ادعا دارند که «اطلاعات موثق» آنان نشان میدهد، طالبان قصد دارند با تصرف دره جام، اطراف منار جام را برای به دست آوردن اشیای باستانی کندنکاری کنند.
احمدشاه موحد، از خبرنگاران فعال در ولایت غور، به روزنامه 8صبح میگوید طالبان محلی، برخی تجهیزات کاوشگری باستانی را از پاکستان به ولسوالی شهرک انتقال و قصد دارند با حفاری اطراف منار جام، اشیای عتیقه و باستانی را به دست آورند.
به گفتهی او، پیش از این نیز طالبان قصد داشتن با تصرف دره جام، برای تأمین منابع مالی و کسب درآمد، اطراف منار جام را کندنکاری و اشیای باستانی را غارت کنند.
این فعال رسانهای میافزاید، اطلاعات ارایه شده از سوی ساکنان محلی نشان میدهد، طالبان قصد دارند حملات گستردهای را برای تصرف دره جام راهاندازی کنند، اما حکومت مرکزی تاکنون نیروهای کمکی را برای پشتیبانی از نظامیان افغانستان، به منطقه اعزام نکرده است.
وزیر نورانی، از فعالان مدنی در غور، نگران افزایش تحرکات طالبان در مناطق نزدیک به دره جام ولسوالی شهرک است. از دید او، با پیوستن دوباره حاجی محسن، از فرماندهان طالب به این گروه، احتمال سقوط دره جام به دست طالبان افزایش یافته است.
چندی پیش، رییسجمهور غنی، در جریان ویدیو کنفرانس با مردم غور، منار جام را افتخار تمام افغانستان دانست و اطمینان داد که حکومت با جدیت تلاش خواهد کرد تا از آن حفاظت کند، اما مردم غور نگران تخریب این آبده باستانی در پی بیپروایی حکومت هستند.
خطر تخریب بیخ گوش منار جام
یافتههای کارشناسان فنی اداره عملیاتی ریاستجمهوری که چندی قبل منار جام را بررسی کردند نشان میدهد، اگر در مناطق اطراف منار سیلاب جاری شود، به احتمال زیاد این آبده تاریخی تخریب میشود و برای نجات آن به صورت اضطراری باید اقدام شود.
فخرالدین آریاپور، رییس اطلاعات و فرهنگ غور، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید آغاز نبرد میان طالبان و نیروهای امنیتی میتواند سبب تخریب منار جام شود. او همچنان از جاری شدن سیلاب، در پی آب شدن برف کوههای اطراف دره جام نیز نگران است.
محمدکبیری، ولسوال ولسوالی شهرک غور، در گفتوگو با روزنامه 8صبح از تصرف دره جام و دسترسی طالبان به منار جام ابراز نگرانی میکند. به گفتهی او، با پیوستن حاجی محسن، به صف طالبان، این گروه در بزرگراه غور – هرات تقویت شده است.
غلامناصر خاضع، والی غور، در صحبت با روزنامه 8صبح پافشاری دارد که او نگران آسیب رسیدن به منار از سوی طالبان نیست، اما خطر جاری شدن سیلاب این آبده تاریخی را تهدید میکند.
والی غور میافزاید نیروهای امنیتی از مناطق کمنج و دره تخت عقبنشینی تاکتیکی کرده و طالبان نمیتوانند منار جام را تصرف کنند.
طی سالهای پسین به دلیل حضور طالبان در منطقه جام ولسوالی شهرک غور، حکومت افغانستان و نهادهای بینالمللی مانند یونسکو به دلیل ناامنی نتوانستند برای مرمت این بنای باشکوه کاری کنند.
ریاست اطلاعات و فرهنگ غور تأکید دارد، تا زمانی که طالبان از مناطق اطراف منار عقبزده نشوند، امکان آغاز روند مرمت و بازسازی این آبده وجود ندارد. نگرانی اصلی ساکنان غور این است که با بیپروایی حکومت، منار جام هم مانند بُتهای بودای بامیان، از سوی طالبان تخریب شود و تنها عکس و فلم گرفتهشده از آن، میراث بماند.